Πληροφοριακό τμήμα βιβλιοθήκης & Μηχανές αναζήτησης
" The best way to predict the future is to invent it "
Alan Kay
Εισαγωγή
Ποιες θα ήταν οι κινήσεις ενός βιβλιοθηκονόμου μετά τη διατύπωση της ακόλουθης ερώτησης από χρήστη της βιβλιοθήκης του;
Θα ήθελα να βρω γενικές πληροφορίες σχετικά με τη "Νόσο των πτηνών" .
1. Κλασική αντιμετώπιση αιτήματος χρήστη από τη βιβλιοθήκη
Ένα πρώτο βήμα περιλαμβάνει την αναζήτηση στον τοπικό κατάλογο της βιβλιοθήκης. Το πιθανότερο είναι να μην έχουμε κάποιο αποτέλεσμα λόγω του χαρακτήρα του ερωτήματος: πολύ πρόσφατο θέμα ενδιαφέροντος για το ευρύ κοινό, απίθανο να υπάρχει ήδη βιβλιογραφία με επιδιωκόμενο αποδέκτη το ευρύ κοινό, ραγδαίες και καθημερινές οι εξελίξεις.
Επόμενο βήμα θα αποτελούσε η αναζήτηση σε on-line καταλόγους άλλων ελληνικών ή ξένων βιβλιοθηκών. Στην τελευταία περίπτωση τίθεται ένα σοβαρό ερώτημα: Μπορεί ο χρήστης να αξιοποιήσει την ξενόγλωσση πληροφορία;
Η αναζήτηση σε καταλόγους ειδικών βιβλιοθηκών ενδεχομένως να μην ικανοποιούσε τον ενδιαφερόμενο, καθώς τα αποτελέσματα, αν προέκυπταν, θα περιλάμβαναν εξειδικευμένο υλικό προορισμένο για επιστημονική χρήση.
Ένα επιπλέον βήμα θα ήταν η αναζήτηση σε εμπορικές βάσεις δεδομένων, στις οποίες απαιτείται η καταβολή αντιτίμου είτε ως συνδρομή από τη βιβλιοθήκη είτε ως "pay-per-view" υπηρεσία.
Μετά από τα παραπάνω ο ενδιαφερόμενος θα έφευγε από τη βιβλιοθήκη χωρίς να έχει ικανοποιηθεί η ανάγκη του για πληροφόρηση. Υπάρχουν, όμως, άλλες λιγότερο επίπονες, χρονοβόρες και δαπανηρές λύσεις, οι οποίες είναι αποτελεσματικότερες.
2. Εναλλακτική αντιμετώπιση αιτήματος χρήστη από τη βιβλιοθήκη
Θα μπορούσαμε να υποβάλουμε το ερώτημα του συγκεκριμένου χρήστη σε μία ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ στο Διαδίκτυο. Στην περίπτωση αυτή, το παραπάνω σενάριο θα μπορούσε να έχει ευτυχή κατάληξη και να αφήσει ικανοποιημένο το χρήστη που απευθύνθηκε στη βιβλιοθήκη μας.
Η χρήση των μηχανών αναζήτησης δεν περιορίζεται μόνο για τον εντοπισμό συναφούς υλικού με αυτό του παραδείγματός μας. Αν ζητούνταν βιογραφικά στοιχεία, π.χ. για τον Ντοστογιέφσκι, ενώ δεν υπάρχει διαθέσιμο κάποιο σχετικό βιβλίο στη βιβλιοθήκη, η συγκεκριμένη ανάγκη θα καλυπτόταν με μία αναζήτηση στο Διαδίκτυο. Και για να πάμε ένα βήμα πιο πέρα, ακόμη και ολόκληρα βιβλία (e- books) θα μπορούσαν να εντοπιστούν, τα οποία είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο.
Μία απλή διατύπωση ερώτησης θα μπορούσε να επιστρέψει μερικές δεκάδες χιλιάδες αποτελεσμάτων στη χειρότερη περίπτωση! Αυτά θα συμπεριλάμβαναν πρόσφατη και ενημερωμένη πληροφορία -κυρίως από άρθρα περιοδικών εκδόσεων διαθέσιμων στο Διαδίκτυο-, συζητήσεις σε forums, blogs, αρχεία από σχετικές mailing lists, ηχητικά ντοκουμέντα, παρουσιάσεις άλλου τύπου (π.χ. MS Powerpoint ), εικόνες, κριτικές βιβλίων και άλλα. Το υλικό που αναφέρθηκε διατίθεται στην πλειοψηφία του χωρίς κόστος, απευθύνεται στο ευρύ κοινό και προσφέρει ποικιλία επιλογών.
Τι είναι χρήσιμο να γνωρίζει ο βιβλιοθηκονόμος για τις μηχανές αναζήτησης ώστε να καλύπτει αποτελεσματικότερα τις ανάγκες των χρηστών της βιβλιοθήκης του;
3. Μηχανές αναζήτησης
Στην παρούσα ενότητα ορίζουμε τις μηχανές αναζήτησης και ακολουθεί συνοπτική περιγραφή του τρόπου λειτουργίας τους. Δε γίνεται αναφορά σε άλλα εργαλεία αναζήτησης, όπως metasearch engines, directories, deep / invisible web. Εστιάζουμε στις μηχανές αναζήτησης (search engines) ως πιο διαδομένες και φιλικότερες προς το χρήστη.
Ορισμός: Ένας απλός ορισμός για τη "μηχανή αναζήτησης" είναι ότι είναι ένα πρόγραμμα σχεδιασμένο ώστε να επιτρέπει τον εντοπισμό και την πρόσβαση σε αρχεία αποθηκευμένα σε έναν υπολογιστή, για παράδειγμα σε έναν κοινό διακομιστή ( server ) στο Διαδίκτυο ή σε έναν άλλον, ανεξάρτητο και μεμονωμένο υπολογιστή.
Λειτουργίες: Εκτός από τα μοναδικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη λειτουργία κάθε μηχανής αναζήτησης, όλες ακολουθούν μερικά κοινά βήματα για την ανάκτηση της διαθέσιμης πληροφορίας μέσω Διαδικτύου. Αυτά είναι:
i.Ψάχνουν για ιστοσελίδες διαθέσιμες στο Διαδίκτυο και αποθηκεύουν πληροφορίες σχετικά με αυτές. Οι μηχανές αναζήτησης χρησιμοποιούν προγράμματα, τα λεγόμενα "ρομπότ", τα οποία είναι γνωστά και ως: "bots", "robots", "spiders", "(web) crawlers", "worms", "intelligent agents", "knowledge-bots", "knowbots" ή
"ants". Τα ρομπότ "σερφάρουν" (surf) ή
"έρπουν" (crawl) στο Διαδίκτυο ακολουθώντας συνδέσμους (links) από μία ιστοσελίδα (webpage) στην επόμενη και συλλέγουν πληροφορίες, τις οποίες αποθηκεύουν στη βάση δεδομένων τους. Η λειτουργία αυτή πρέπει να επαναλαμβάνεται αδιάκοπα εξαιτίας της δυναμικής φύσης του Διαδικτύου. Οι μηχανές αναζήτησης θα πρέπει να διαθέτουν ενημερωμένες βάσεις δεδομένων ώστε να παρουσιάζουν επίκαιρα αποτελέσματα και να είναι ανταγωνιστικές στην αντίστοιχη αγορά.
ii)
Συλλέγουν, μέσω των ρομπότ, δεδομένα και τα αποθηκεύουν σε ευρετήρια που βρίσκονται στη βάση δεδομένων της μηχανής αναζήτησης. Η πληροφορία που θα ευρετηριαστεί από τις ιστοσελίδες που εντοπίζονται εξαρτάται από το τι έχει καθοριστεί από κάθε μηχανή ως σημαντικό για το μηχανισμό λειτουργίας της (π.χ. URL , τίτλος, μέρος του πλήρους κειμένου). Από τη στιγμή που η πληροφορία συμπεριλαμβάνεται στο ευρετήριο της μηχανής, τότε είναι και προσιτή στον χρήστη.
iii) Επιτρέπουν στους χρήστες να ψάχνουν στη βάση δεδομένων τους μέσα από ένα περιβάλλον που παρέχει πολλαπλές δυνατότητες αναζήτησης. Η συγκεκριμένη λειτουργία έχει να κάνει με αυτό που αντιμετωπίζουν οι χρήστες μέσα από το περιβάλλον κάθε μηχανής αναζήτησης κατά τη διάρκεια υποβολής των ερωτημάτων τους σε αυτήν και κατά την ανάκτηση των σχετικών αποτελεσμάτων.
Συμπεραίνουμε ότι ένας χρήστης σχετικά
εξοικειωμένος με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές θα ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσει τις μηχανές αναζήτησης προς όφελός του. Γιατί, τότε, να καταφύγουμε στη συνδρομή της βιβλιοθήκης;
4. Γιατί ο ειδικός μπορεί να είναι αποτελεσματικότερος
Στο στάδιο κατά το οποίο ο χρήστης έρχεται αντιμέτωπος με τις δυνατότητες αναζήτησης που του προσφέρει μία μηχανή, είναι αναγκαίο να γνωρίζει τις επιλογές που έχει και πού θα τον οδηγήσει η καθεμία. Απαραίτητη προϋπόθεση για μία επιτυχημένη αναζήτηση είναι η ερώτηση που θα διατυπωθεί προς τη μηχανή να περιλαμβάνει εκείνα τα κριτήρια που οδηγούν στη συγκεκριμένη πληροφορία.
Από την πλευρά του βιβλιοθηκονόμου υπάρχει μεγαλύτερη εξοικείωση με τη δομημένη πληροφορία, δηλαδή την οργάνωση δεδομένων, πληροφοριών αλλά και της ίδιας της γνώσης, γεγονός που αποτελεί ένα σημαντικό υπόβαθρο για την κατανόηση και εκτέλεση των διαδικασιών που διέπουν τη λειτουργία των μηχανών αναζήτησης. Η συγκεκριμένη εμπειρία έχει αποκτηθεί κατά την ενασχόληση του βιβλιοθηκονόμου με τη δημιουργία του ηλεκτρονικού καταλόγου της βιβλιοθήκης του, όπως και κατά την αναζήτηση που έχει κάνει σε βάσεις δεδομένων.
Πώς, όμως, αυτή η εμπειρία μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο μιας αναζήτησης στο Διαδίκτυο; Η απάντηση είναι φανερή αν δούμε μέρος των κυριότερων επιλογών που έχουμε κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας αναζήτησης. Μερικές από τις διαθέσιμες επιλογές που μπορούν να αξιοποιηθούν για την ανάκτηση των, όσο το δυνατό, σχετικότερων αποτελεσμάτων έχουν να κάνουν με:
-
Αναζήτηση με φράση ή με λέξη
(-εις)
-
Τελεστές Boole ("και", "ή", "και όχι")
-
Τελεστές εγγύτητας
-
Χαρακτήρες αποκοπής
-
Περιορισμό της αναζήτησης σε συγκεκριμένα ευρετήρια
(τίτλος, μέσα στο κείμενο, URL, κ.ά.)
-
Συνώνυμους, στενότερους ή ευρύτερους όρους
-
Λίστα εξαιρουμένων λέξεων
-
Βαθμό σημαντικότητας όρων (ranking)
-
Επιλογή γλώσσας αναζήτησης και αποτελεσμάτων
-
Επιλογή τύπου επιστρεφόμενου υλικού
(ιστοσελίδες, παρουσιάσεις κ.ά.)
-
Ορθογραφικό έλεγχο όρων
-
Επιλογές εμφάνισης αποτελεσμάτων (ταξινόμηση, αριθμός αποτελεσμάτων κ.ά.)
-
Χρονικούς περιορισμούς, κ.ά.
5. Συμπεράσματα
Η πλειονότητα των παραπάνω επιλογών και η πρακτική σημασία τους είναι γνωστά και ήδη αξιοποιημένα σε βάθος χρόνου από το βιβλιοθηκονόμο για την παροχή των καλύτερων δυνατών υπηρεσιών στους χρήστες της βιβλιοθήκης του. Είναι σαφές ότι η χρήση των μηχανών αναζήτησης για την ανεύρεση πληροφοριών δεν υποκαθιστά την αναζήτηση στα κλασικά βιβλιοθηκονομικά εργαλεία όπως αυτά που αναφέρθηκαν στην πρώτη ενότητα. Ο ρόλος των μηχανών αναζήτησης είναι να διευρύνει τις δυνατότητες αναζήτησης, ώστε η βιβλιοθήκη να προσφέρει αυξημένες και ποιοτικότερες υπηρεσίες στο κοινό της.
Παρά το γεγονός ότι για τη δημιουργία ιστοσελίδων έχουν χρησιμοποιηθεί γλώσσες που προϋποθέτουν την ύπαρξη δομής, για παράδειγμα HTML, οι μηχανές δεν έχουν αξιοποιήσει πλήρως τη δυνατότητα αυτή. Επομένως, «καταλαβαίνουν» λίγα αυτή τη στιγμή σχετικά με πεδία, υποπεδία και άλλες συναφείς έννοιες, γνωστές από τη βιβλιοθηκονομική πρακτική. Οι προσπάθειες, όμως, έχουν αυτή την κατεύθυνση. Είναι ανάγκη να προσαρμοστεί το διαθέσιμο μέσω Διαδικτύου περιεχόμενο σε μία πιο δομημένη μορφή, η οποία θα είναι και ευκολότερη στη διαχείριση, ειδικά από τον επιστήμονα της πληροφόρησης.
Επειδή η βάση, δηλαδή οι πληροφορίες στο Διαδίκτυο, δεν είναι δομημένη με τους δικούς μας όρους
-προς το παρόν, δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να οργανωθεί, κωδικοποιηθεί και δομηθεί ο τρόπος που την αναζητούμε.
Επίλογος
Η σύγχρονη τάση είναι να προσδιορίζεται και εννοιολογικά η πληροφορία δίνοντας με αυτόν τον τρόπο τη δυνατότητα στο χρήστη ενός φιλτραρίσματος της πληροφορίας και επιτρέποντας την καλύτερη ανάδραση με το σύστημα. Έτσι γίνεται λόγος για το "semantic web", την εξέλιξη του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web) , όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η εξυπηρέτηση των χρηστών μίας βιβλιοθήκης δεν εξαρτάται μόνο από το υλικό που κατέχει και διαθέτει στο χώρο της αυτή η βιβλιοθήκη. Έχει να κάνει με τις "πόρτες" που ανοίγει στον κόσμο, έστω κι αν είναι "εικονικός"
(= virtual ) !
Αννα Μάστορα,
Βιβλιοθηκονόμος
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
|
