 |
Πρότυπα και Κανόνες
στις Ελληνικές Δημόσιες Βιβλιοθήκες
Στο χώρο της Επιστήμης της
Πληροφορίας χρησιμοποιούσαμε ανέκαθεν πρότυπα και κανόνες για να
προσδιορίσουμε, ταυτοποιήσουμε και ταξινομήσουμε τη γνώση, με τρόπο
ώστε το αποτέλεσμα αυτής της επεξεργασίας των δεδομένων να γίνεται
αντιληπτό και εύκολα προσβάσιμο από άλλους.
Η ανάγκη για συνέπεια και ακρίβεια
ως προς τη χρήση των προτύπων είναι ιδιαίτερα επιτακτική σήμερα,
καθώς έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται νέες τάσεις στο πεδίο της
διαχείρισης και διάθεσης της γνώσης. Η διάθεση βιβλιογραφικών βάσεων
δεδομένων στο Internet, οι συνεργατικές προσπάθειες για δημιουργία
συλλογικών καταλόγων, η ψηφιοποίηση του μέχρι σήμερα συμβατικού
υλικού μιας βιβλιοθήκης, η ηλεκτρονική παραγωγή της πληροφορίας, ο
διαδανεισμός μεταξύ βιβλιοθηκών είναι μερικές μόνο από τις νέες
υπηρεσίες και πρακτικές που ακολουθούνται.
Για την αξιοποίηση των παραπάνω θα
πρέπει προηγουμένως να έχει γίνει επεξεργασία της διαθέσιμης
πληροφορίας, βάσει των αναγκαίων προτύπων και κανόνων. Στόχος είναι
όλοι να περιγράφεται η πληροφορία με τον ίδιο τρόπο από όλους, ώστε
να υπάρχει συμβατότητα μεταξύ των συστημάτων κι επομένως κοινά
σημεία αναφοράς στην επικοινωνία του ανθρώπινου δυναμικού που τα
υποστηρίζει και τα διαχειρίζεται.
Σε χώρες του εξωτερικού, όπως οι
ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία, υπάρχουν κέντρα καταλογογράφησης που
αναλαμβάνουν τη δημιουργία και διάθεση βιβλιογραφικών εγγραφών σε
οργανισμούς πληροφόρησης και βιβλιοθήκες. Το όφελος από αυτήν την
πρακτική δεν έχει να κάνει μόνο με την εξοικονόμηση χρόνου αλλά και
με την ομοιομορφία των μεταδεδομένων και, άρα, τη ζητούμενη ποιότητα
στην επικοινωνία.
Στην Ελλάδα, κατά κανόνα, κάθε
βιβλιοθήκη δημιουργεί τις δικές της εγγραφές και τις εντάσσει στον
κατάλογό της. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να υπάρχει συνέπεια ως προς
τη χρήση των προτύπων και κανόνων σε ό,τι αφορά την καταλογογράφηση,
αφενός για να είμαστε συνεπείς ως προς την ίδια την εργασία της
καταλογογράφησης και αφετέρου για να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις
εκείνες που θα καταστήσουν την επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ
των διαφορετικών φορέων πληροφόρησης εφικτή και ολοκληρωμένη.
Στην Ελλάδα έχει αποφασιστεί να
χρησιμοποιούνται οι Αγγλο-Αμερικάνικοι Κανόνες Καταλογογράφησης και
το UNIMARC Bibliographic, το οποίο υλοποιεί τα ISBDs.
Τα ISBDs είναι τα Διεθνή Πρότυπα
Βιβλιογραφικής Περιγραφής και, όπως υποδηλώνει και η ίδια η ονομασία
τους, αφορούν μόνο το περιγραφικό κομμάτι της καταλογογράφησης.
Παρουσιάζουν το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα δημιουργηθεί το
τμήμα της εγγραφής που αφορά στη βιβλιογραφική περιγραφή και
συγκεκριμένα ορίζουν τα συστατικά στοιχεία που την απαρτίζουν, τη
σειρά με την οποία αυτά παρατίθενται καθώς και τη στίξη που
χρησιμοποιείται.
Οι διάφοροι κανόνες
καταλογογράφησης, που έχουν αναπτυχθεί με βάση τα ISBDs,
αναλαμβάνουν να ορίσουν με πιο συγκεκριμένο τρόπο την παραπάνω
διαδικασία, καθώς και όλες εκείνες τις ενέργειες που απαιτούνται για
να δημιουργηθεί μία ολοκληρωμένη βιβλιογραφική εγγραφή. Στην Ελλάδα,
οι Αγγλο-Αμερικάνικοι Κανόνες Καταλογογράφησης (AACR) είναι το
εργαλείο που χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν οι καταλογογράφοι για
τη δημιουργία βιβλιογραφικών εγγραφών. Οι AACR ορίζουν τον τρόπο με
τον οποίο περιγράφεται ένα τεκμήριο, καθώς και τον τρόπο με τον
οποίο δημιουργούνται τα σημεία πρόσβασης ώστε να εντοπίζεται αυτό το
τεκμήριο.
Το UNIMARC Bibliographic, που
αποτελεί υλοποίηση του διεθνούς προτύπου ISO2709 για ανταλλαγή
βιβλιογραφικών δεδομένων, ορίζει τον τρόπο δημιουργίας
βιβλιογραφικών εγγραφών στο πλαίσιο λειτουργίας ενός
αυτοματοποιημένου καταλόγου. Όλο το φάσμα εργασιών της
καταλογογράφησης (βιβλιογραφική περιγραφή, θεματική ανάλυση,
δημιουργία σημείων πρόσβασης) εντάσσεται σε μία εγγραφή που είναι
δομημένη πάνω στη διάταξη UNIMARC.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τμήματα
του UNIMARC που αφορούν στο περιγραφικό κομμάτι έχουν αναπτυχθεί με
βάση τα ISBDs, ώστε να υπάρχει συμβατότητα μεταξύ των δύο προτύπων,
στο βαθμό που αυτά αλληλοσυμπληρώνονται. Αντίστοιχα με το UNIMARC
Bibliographic, έχει αναπτυχθεί το UNIMARC Authorities, που επίσης
αποτελεί υλοποίηση του ISO2709, και ορίζει τον τρόπο δημιουργίας
εγγραφών Καθιερωμένου Τύπου με βάση το διεθνές πρότυπο GARE (Guidelines
for Authority Records Entry).
Τα πρότυπα και οι κανόνες για τα
οποία έγινε λόγος παραπάνω είναι διαθέσιμα σε έντυπη μορφή από τους
φορείς που τα έχουν εκδώσει ή από συνεργαζόμενους εκδοτικούς οίκους.
Για κάποια από αυτά κυκλοφορεί και ελληνική μετάφραση. Επίσης, τα
περισσότερα διατίθενται on-line μέσα από το Διαδίκτυο. Παρακάτω θα
βρείτε πληροφορίες αναφορικά με το πώς μπορείτε να προμηθευτείτε τα
σχετικά εγχειρίδια, καθώς και όλες τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις για
όσα διατίθενται για on-line πρόσβαση.
Διεθνή Πρότυπα Βιβλιογραφικής
Περιγραφής (ISBDs):
Όλος ο κατάλογος των ISBDs
διατίθεται on-line στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.ifla.org/VI/3/nd1/isbdlist.htm
- ISBD (A):
International Standard Bibliographic Description for Older
Monographic Publications (Antiquarian). Πρόκειται για το Διεθνές
Πρότυπο Βιβλιογραφικής Περιγραφής που αφορά μονογραφίες που
εκδόθηκαν πριν το 1800. Είναι διαθέσιμο από τις εκδόσεις της
IFLA, UBCIM Publications New Series . Διατίθεται, επίσης, on-line
στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbda.htm
- ISBD (CM): International
Standard Bibliographic Description for Cartographic Materials.
Πρόκειται για το Διεθνές Πρότυπο Βιβλιογραφικής Περιγραφής που
αφορά χαρτογραφικό υλικό. Είναι διαθέσιμο από τις εκδόσεις της
IFLA, UBCIM Publications New Series.
- ISBD (G): General
International Standard Bibliographic Description. Πρόκειται για
τους γενικούς κανόνες που ορίζει το Διεθνές Πρότυπο
Βιβλιογραφικής Περιγραφής. Είναι διαθέσιμο από τις εκδόσεις της
IFLA, UBCIM Publications New Series. Διατίθεται, επίσης, on-line
στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg0.htm
- ISBD (M):
International Standard Bibliographic Description for Monographic
Publications. Πρόκειται για το Διεθνές Πρότυπο Βιβλιογραφικής
Περιγραφής που αφορά μονογραφίες. Είναι διαθέσιμο από τις
εκδόσεις της IFLA, UBCIM Publications New Series. Διατίθεται,
επίσης, on-line στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbd_m0602.pdf
- ISBD (NBM):
International Standard Bibliographic Description for Non-Book
Materials. Πρόκειται για το Διεθνές Πρότυπο Βιβλιογραφικής
Περιγραφής που αφορά μη βιβλιακό υλικό. Είναι διαθέσιμο από τις
εκδόσεις της IFLA, UBCIM Publications New Series.
- ISBD (PM):
International Standard Bibliographic Description for Printed
Music. Πρόκειται για το Διεθνές Πρότυπο Βιβλιογραφικής
Περιγραφής που αφορά έντυπη μουσική. Είναι διαθέσιμο από τις
εκδόσεις της IFLA, UBCIM Publications New Series.
- ISBD (S):
International Standard Bibliographic Description for Serials.
Πρόκειται για το Διεθνές Πρότυπο Βιβλιογραφικής Περιγραφής που
αφορά περιοδικές εκδόσεις. Είναι διαθέσιμο από τις εκδόσεις της
IFLA, UBCIM Publications New Series.
- ISBD (CR):
International Standard Bibliographic Description for Serials and
Other Continuing Resources. Πρόκειται για το Διεθνές Πρότυπο
Βιβλιογραφικής Περιγραφής που αφορά περιοδικές εκδόσεις και
τεκμήρια που εκδίδονται σε συνέχειες. Ουσιαστικά, αποτελεί
αναθεωρημένη έκδοση του ISBD (S), αλλά επειδή εκδόθηκε μόλις το
2002, το UNIMARC δεν έχει ενσωματώσει ακόμη στον κορμό του αυτή
τη νέα εκδοχή του προτύπου. Είναι διαθέσιμο από τον εκδοτικό
οίκο K. G. Saur . Διατίθεται, επίσης, on-line στην ηλεκτρονική
διεύθυνση:
http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdcr-final.pdf
- ISBD (ER):
International Standard Bibliographic Description for Electronic
Resources. Πρόκειται για το Διεθνές Πρότυπο Βιβλιογραφικής
Περιγραφής που αφορά ηλεκτρονικές πηγές. Είναι διαθέσιμο από τον
εκδοτικό οίκο K. G. Saur. Διατίθεται, επίσης, on-line στην
ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbd.htm
Αγγλο-Αμερικάνικοι Κανόνες
Καταλογογράφησης (AACR):
Κυκλοφορεί η τελευταία
αναθεωρημένη έκδοση του 2002 και είναι διαθέσιμη από την ALA.
Κυκλοφορεί, επίσης, η επίσημη ελληνική μετάφραση από το ΤΕΙ
Θεσσαλονίκης της 2ης αναθεωρημένης έκδοσης των κανόνων του 1988 .
UNIMARC:
- UNIMARC Manual
Bibliographic Format: Κυκλοφορεί η 2η έκδοση του 1994 μαζί
με τις 4 ενημερωμένες εκδόσεις των ετών 1996, 1998, 2000 & 2002.
Είναι διαθέσιμη από τον εκδοτικό οίκο K. G. Saur. On-line
πρόσβαση παρέχεται στην έκδοση του 1994 (περιλαμβάνει τα 3 πρώτα
updates) από τη διεύθυνση: http://www.ifla.org/VI/3/p1996-1/sec-uni.htm,
καθώς επίσης και σε μία συντομευμένη έκδοση του 2002
(περιλαμβάνει και τα 4 updates) από τη διεύθυνση:
http://www.ifla.org/VI/3/p1996-1/concise2.pdf
- UNIMARC Manual-Authorities
Format: Κυκλοφορεί η 2η αναθεωρημένη έκδοση του 2001. Είναι
διαθέσιμη από τον εκδοτικό οίκο K. G. Saur. On-line πρόσβαση
παρέχεται στην έκδοση του 1991 από τη διεύθυνση: http://www.ifla.org/VI/3/p1996-1/uniafull.htm,
καθώς επίσης και σε μία συντομευμένη έκδοση του 2001 από τη
διεύθυνση:
http://www.ifla.org/VI/3/p2001/guideindex.htm
- Η ΕΒΕ έχει εκδώσει την
επίσημη ελληνική μετάφραση των δύο εγχειριδίων. Για το μεν
UNIMARC Bibliographic εξέδωσε τη μετάφραση της 2ης έκδοσης του
1994, για το δε UNIMARC Authorities τη μετάφραση της έκδοσης του
1991. Ωστόσο, τα αντίτυπα έχουν εξαντληθεί και δεν προβλέπεται,
προς το παρόν, επανέκδοση των εγχειριδίων.
GARR (πρώην GARE):
- Guidelines for Authority
Records and References (GARR): Πρόκειται για το Διεθνές
Πρότυπο περιγραφής και εμφάνισης των δεδομένων για καθιερωμένες
επικεφαλίδες και τις παραπομπές αυτών. Είναι διαθέσιμο από τις
εκδόσεις της IFLA, UBCIM Publications New Series. Διατίθεται,
επίσης, on-line στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.ifla.org/VII/s13/garr/garr.pdf
Η παράθεση όλων των παραπάνω
τεκμηρίων κρίθηκε απαραίτητη, στο πλαίσιο μιας πλήρους αναφοράς και
καταγραφής των σχετικών με την καταλογογράφηση εγχειριδίων που
χρησιμοποιούνται από ελληνικές βιβλιοθήκες. Ας γίνει διακριτό, όμως,
ότι οι AACR και το UNIMARC είναι τα εργαλεία που χρειάζεται ο
βιβλιοθηκονόμος για να κάνει καταλογογράφηση και τα οποία πρέπει να
προμηθευτούν όλες οι βιβλιοθήκες.
Ντίνα
Τρούτπεγλη,
Τμήμα Ανάπτυξης ΑΒΕΚΤ,
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
|
 |
