Η πρώτη συνάντηση της Εθνικής Ομάδας Εργασίας για την προώθηση και εφαρμογή της Ανοικτής Πρόσβασης στην Ελλάδα διοργανώθηκε με επιτυχία από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) στις 20 Ιουνίου 2012. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου MedOANet, το οποίο χρηματοδοτείται από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα της ΕΕ, και έχει στόχο την υποστήριξη συντονισμένων στρατηγικών και πολιτικών για την Ανοικτή Πρόσβαση στην επιστημονική γνώση, σε έξι χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ισπανία και Τουρκία), αλλά και διακρατικά μεταξύ των χωρών αυτών.

Στο πλαίσιο του έργου MedOANet (Mediterranean OpenAccess Network, www.medoanet.eu), διεξήχθησαν πρόσφατα έρευνες, απευθυνόμενες σε τρεις βασικές κατηγορίες φορέων: ερευνητικούς φορείς, φορείς χρηματοδότησης της έρευνας, φορείς ακαδημαϊκών και επιστημονικών εκδόσεων. Στόχος ήταν η χαρτογράφηση της τρέχουσας κατάστασης τόσο σε μεσογειακό επίπεδο, όσο και στην Ελλάδα. Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν πως στη χώρα μας υπάρχει μεγάλη ανάγκη για συντονισμένες προσπάθειες ως προς τη δημιουργία ενιαίων στρατηγικών και πολιτικών, αλλά και τεχνολογικών υποδομών, οι οποίες θα βοηθήσουν τους φορείς να εφαρμόσουν την Ανοικτή Πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα.

Το έργο MedOANet, που σχεδιάστηκε και συντονίζεται από το ΕΚΤ (www.ekt.gr), εντάσσεται στο πλαίσιο συστηματικών δράσεων του φορέα για την προώθηση και την εφαρμογή της Ανοικτής Πρόσβασης στη χώρα μας  (www.openaccess.gr), με απώτερο στόχο την ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας. Με βάση τον θεσμικό του ρόλο, το ΕΚΤ (www.ekt.gr) αναπτύσσει ηλεκτρονικές ερευνητικές υποδομές και υπηρεσίες που αφορούν τη συλλογή, διάθεση και διατήρηση περιεχομένου επιστήμης, τεχνολογίας και πολιτισμού. Το κύριο αναπτυξιακό εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση είναι το έργο "Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας" (www.epset.gr) (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Ψηφιακή Σύγκλιση", ΕΣΠΑ, με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της ΕΕ- Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης).

Η Εθνική Ομάδα Εργασίας στην Ελλάδα περιλαμβάνει εκπροσώπους φορέων που σχετίζονται με τη διαδικασία παραγωγής, χρηματοδότησης, διεξαγωγής και διάχυσης της έρευνας. Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, εκπροσώπους της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ), των συλλογικών οργάνων Πανεπιστημίων και ΤΕΙ, των Ερευνητικών Κέντρων και της Ένωσης Ελλήνων Ερευνητών, της Ειδικής Γραμματείας Ανώτατης Εκπαίδευσης, του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, του South Europe Libraries Link, ιδιωτικών φορέων χρηματοδότησης, όπως το Ίδρυμα Ωνάση και το Ίδρυμα Λάτση, και ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών όπως το OpenAIREplus. Στην Ομάδα συμμετέχουν, επίσης, εκπρόσωποι ακαδημαϊκών και επιστημονικών εκδόσεων, καθώς και επιχειρήσεων.

Στη Συνάντηση παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν στρατηγικές και διαδικασίες μέσα από τις οποίες μπορεί να διαδοθεί και να εφαρμοστεί η Ανοικτή Πρόσβαση. Ταυτόχρονα, τα μέλη της Ομάδας εξέφρασαν προβληματισμούς για τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν ως προς την εφαρμογή της Ανοικτής Πρόσβασης, αλλά και προτάσεις-δράσεις, ενώ το ΕΚΤ παρουσίασε ένα σχέδιο για τον συντονισμό των δράσεων σε εθνικό επίπεδο.

Κοινές βάσεις της συζήτησης ήταν οι ακόλουθες:

• Η Ανοικτή Πρόσβαση συμβάλλει στην προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας και την ανάδειξη του σημαντικού ερευνητικού αποθέματος της χώρας μας. Τόσο τα ερευνητικά κέντρα, όσο και οι εκπρόσωποι των συλλογικών οργάνων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, οι φορείς χρηματοδότησης και οι επιχειρήσεις, είναι θετικοί προς την Ανοικτή Πρόσβαση και ειδικά προς την ενδυνάμωση των ιδρυμάτων μέσω των αποθετηρίων ανοικτής πρόσβασης, θεωρώντας πως αυτή αποτελεί πλέον μονόδρομο.

• Η πρωτοβουλία του ΕΚΤ για τη δημιουργία της Εθνικής Ομάδας Εργασίας αποτελεί ένα θετικό βήμα για την προώθηση της Ανοικτής Πρόσβασης στην Ελλάδα. Οι εκπρόσωποι των φορέων που συμμετείχαν στη συνάντηση εξέφρασαν την πρόθεση να συμμετέχουν ενεργά στον καθορισμό συγκεκριμένων στρατηγικών, πολιτικών και δομών για την Ανοικτή Πρόσβαση. Η σύσταση της Ομάδας Εργασίας θα εξυπηρετήσει την ανάγκη συντονισμού, καταγραφής και υιοθέτησης συγκεκριμένων πολιτικών για την Ανοικτή Πρόσβαση σε εθνικό επίπεδο και σε σχέση με τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

• Θα πρέπει να υπάρξουν δίαυλοι ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την Ανοικτή Πρόσβαση και τα οφέλη της, ιδιαιτέρως για τους ερευνητές, και να δοθούν επιπλέον κίνητρα για την εφαρμογή και υιοθέτησή της σε σταθερή βάση. Ακόμη, ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην ενημέρωση των επιχειρήσεων που διεξάγουν έρευνα, με στόχο την ενίσχυση της καινοτομίας.

Αρχικός στόχος ενός συντονισμένου πλάνου δράσης είναι η επίσημη υποστήριξη της Ανοικτής Πρόσβασης από τα όργανα των φορέων διεξαγωγής έρευνας, όπως η σύνοδος των Πρυτάνεων των Πανεπιστημίων, η σύνοδος των Προέδρων των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, η σύνοδος των Προέδρων των Ερευνητικών Κέντρων, καθώς και από φορείς χάραξης πολιτικής, όπως η ΓΓΕΤ και το ΕΣΕΤ. Ο στόχος αυτός θέτει τις βάσεις ώστε να προωθηθούν οι σχετικές διεργασίες από τους φορείς χρηματοδότησης και διεξαγωγής της έρευνας, γεγονός που αναμένεται να οδηγήσει σε πολιτικές και κανονισμούς κατά το πρότυπο άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Περισσότερες πληροφορίες για τη Συνάντηση Εργασίας, με κείμενα για την εφαρμογή της Ανοικτής Πρόσβασης από Ερευνητικούς Φορείς και από Φορείς Χρηματοδότησης της Έρευνας, παρέχονται στην ιστοσελίδα http://www.ekt.gr/news/releases/120711.htm.

Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ανοικτή Πρόσβαση

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, ως φορέας που δραστηριοποιείται σε θέματα τεκμηρίωσης και διάθεσης ψηφιακού επιστημονικού περιεχομένου, πρωτοστατεί στην προώθηση της Ανοικτής Πρόσβασης, υιοθετώντας την σε όλο το εύρος των δραστηριοτήτων του. Παρακολουθεί το κίνημα της Ανοικτής Πρόσβασης από τις αρχές του 2000 όταν ξεκίνησαν οι πρώτες διεθνείς πρωτοβουλίες, και επικεντρώνει τις δράσεις του στη δημιουργία υποδομών.

Το ΕΚΤ αναπτύσσει και λειτουργεί αποθετήρια Ανοικτής Πρόσβασης (Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, Ήλιος με το επιστημονικό υλικό του ΕΙΕ, Πανδέκτης με συλλογές Ιστορίας και Πολιτισμού, ψηφιακή Ζωφόρος του Παρθενώνα), τα οποία καλύπτουν όλες τις επιστήμες και διευρύνονται συνεχώς. Στο πλαίσιο των ηλεκτρονικών επιστημονικών εκδόσεών του (e-publishing), το ΕΚΤ εκδίδει, σε συνεργασία με επιστημονικούς εκδότες (ερευνητικούς, ακαδημαϊκούς και πολιτιστικούς φορείς), περιοδικά ανοικτής πρόσβασης σε ηλεκτρονική μορφή, ώστε το περιεχόμενό τους να είναι προσβάσιμο μέσω Διαδικτύου.

Συνολικά, περισσότερες από 4.500.000 ψηφιακές σελίδες ηλεκτρονικών αποθετηρίων, επιστημονικών περιοδικών και ψηφιακών βιβλιοθηκών διατίθενται ήδη από τον δικτυακό τόπο του Εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος Έρευνας και Τεχνολογίας (www.epset.gr).

Παράλληλα με το MedOANet, το ΕΚΤ συμμετέχει σε σημαντικές διεθνείς πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της Ανοικτής Πρόσβασης, όπως: στα έργα OpenAIRE και OpenAIREplus που συμβάλλουν στη δημιουργία υποστηρικτικών δομών για την κατάθεση επιστημονικών δημοσιεύσεων και την πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα ευρωπαϊκών έργων, και στο DARTEurope, την ευρωπαϊκή πύλη για τη διάθεση των διδακτορικών διατριβών με Ανοικτή Πρόσβαση. Επίσης, προωθεί μεγάλο όγκο του επιστημονικού και πολιτιστικού αποθέματος που συλλέγει, στην ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana.

Το ΕΚΤ υποστηρίζει την Ανοικτή Πρόσβαση με δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, όπως ο δικτυακός τόπος www.openaccess.gr και το blog www.openaccess.gr/blog.

Ανοικτή Πρόσβαση στη γνώση

Ανοικτή Πρόσβαση (ΑΠ) είναι η ελεύθερη, άμεση και διαρκής διαδικτυακή πρόσβαση σε ψηφιακό επιστημονικό περιεχόμενο. Στόχος είναι η διευκόλυνση της ανταλλαγής επιστημονικών πληροφοριών, η ενίσχυση της έρευνας και η αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Η ΑΠ είναι απαλλαγμένη από τέλη και τους περισσότερους περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων. Οι χρήστες μπορούν να χρησιμοποιούν ελεύθερα το ψηφιακό υλικό, για ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς, ενώ οι συγγραφείς διατηρούν τα πνευματικά δικαιώματα τους.

Η ΑΠ στη γνώση παρέχεται μέσω Ηλεκτρονικών Αποθετηρίων και Επιστημονικών Περιοδικών. Τα Αποθετήρια (ιδρυματικά ή θεματικά) είναι υποδομές οργανωμένου ψηφιακού περιεχομένου που περιλαμβάνουν επιστημονικά τεκμήρια (άρθρα, βιβλία, μονογραφίες, διδακτορικές διατριβές, πρακτικά συνεδρίων, εκπαιδευτικό υλικό, αρχεία ήχου και εικόνας κ.ά.). Τα Επιστημονικά Περιοδικά είναι και αυτά ελεύθερα προσβάσιμα στο Διαδίκτυο και δημοσιεύουν άρθρα, ακολουθώντας διαδικασίες αξιολόγησης από κριτές.


Kείμενα για την Ανοικτή Πρόσβαση

Παρουσίαση Δράσεων ΕΚΤ για την Ανοικτή Πρόσβαση

Οδηγός για την εφαρμογή της Ανοικτής Πρόσβασης για Φορείς Έρευνας

Οδηγός για την εφαρμογή της Ανοικτής Πρόσβασης για Φορείς Χρηματοδότησης της Έρευνας

Φωτογραφίες από την πρώτη συνάντηση της Εθνικής Ομάδας Εργασίας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου MedOANet